" Primeira investigación de Amnistía Internacional sobre acoso escolar en España
" Firma en pupitreslibres.org para que o novo goberno converta a loita contra esta lacra nun asunto central da súa política educativa
En España, miles de casos de acoso escolar permanecen ocultos. Non se rexistran oficialmente, xa sexa como resultado de erros na recolleita dos datos por parte da Administración, porque profesorado e pais e nais non saben como identificalo e actuar, ou porque as medidas que existen para atajarlo non están funcionando. Así o denuncia Amnistía Internacional no seu primeiro informe en España sobre a materia publicado hoxe baixo o título "Facer a vista" ¡gorda!"
O acoso escolar é unha forma de agresión ou de hostigamiento de carácter físico, verbal ou relacional, que é deliberado e repítese no tempo, e que se basea nun desequilibrio de poder real ou percibido que impide que a vítima deféndase. Esta problemática afecta gravemente aos nenos e nenas que o sofren e ás súas familias. O acoso merma o seu autoestima, o seu saúde, o seu rendemento académico e, en xeral, o seu dereito a crecer felices e sen medo. Nos casos máis graves, pode deixar importantes secuelas para sempre.
"As autoridades públicas, os centros escolares e o profesorado deben transmitir unha mensaxe clara de tolerancia cero. O acoso escolar non é unha "niñería". A responsabilidade téñena as persoas adultas e entre todas as partes implicadas, incluídos os e as menores, teñen que dar unha resposta rápida e efectiva que free e preveña este grave problema", asegura Esteban Beltrán, director de Amnistía Internacional en España.
"Os mozos insultábanme sobre todo chamándome fea e guarra. O grupo de nenas tiña unha xefa e todas as demais seguíana como borregos. Si una delas atrevíase a falarme, sufría as consecuencias e era excluída. (") O acoso era na clase e no patio. Tiña que estar todo o tempo soa. Cada vez que me vían no aula entre dúas clases, insultábanme ata que chegaba o profesor ou a profesora. (") O rexeitamento era a sensación principal. Sentía que non lle caía ben a ninguén e que era a única culpable por non querer encaixar así". Adolescente que sufriu acoso durante anos en Badajoz.
"(") Séntesche moito máis próxima a unha persoa que teña unha idade parecida a ti e sentes que che vai a entender mellor, porque ves a unha persoa maior como un ser que non ten esa clase de problemas porque ten o seu traballo e a súa vida, pero ti es unha persoa na mesma situación que quen sofre acoso e estás nunha clase cunha chea de alumnos e entón todo é máis próximo" Adolescente que participa como mediadora ante casos de acoso nun Instituto de Madrid.
Amnistía Internacional considera que é necesario implementar un sistema de denuncias complementario ao actual, un mecanismo que utilicen habitualmente os e as adolescentes e que sexa anónimo. Ademais, a organización recomenda confiar en nenos, pícaras e adolescentes na prevención do acoso escolar e a identificación de solucións. Nos lugares onde se ha implementado, o apoio entre iguais demostrou ser unha ferramenta moi eficaz para previr o acoso e abordar outras alteracións da convivencia escolar.
"Protexer á infancia do acoso escolar é unha obrigación para as autoridades, para o sistema educativo e para as familias. Nestes momentos, o Goberno e as Comunidades Autónomas están fallando á hora de protexer a estes nenos e pícaras, e isto constitúe unha violación de dereitos humanos. O novo goberno debe situar a loita contra este problema nunha parte central da súa política educativa", continúa Beltrán.
"Á miña filla encantáballe o colexio. Pero o acoso escolar sumiuna na melancolía. Estaba triste e ansiosa. Perdeu o apetito e peso. As súas notas baixaron moi rápido. Non tiña autoestima. Eu culpábame a min mesmo. Son vendedor e viaxo todo o tempo, e debido ao meu traballo non podía estar en casa todos os días da semana para ela. Partíame o corazón saír de casa cando a oía chorar na outra habitación pola noite. Sentíame impotente cando o único que quería facer era protexela". Pai dunha vítima de acoso escolar, Cáceres.
"O acoso físico terminou cando un dos mozos rompeume o brazo ao empuxarme polas escaleiras durante un descanso. Supoño que se asustou. Creo que lle castigaron sen recreo ao día seguinte. (") Ás veces véxolle pola rúa e saudámosnos/saudámonos coma se non pasase nada. Non creo que entendese nunca as consecuencias dos seus actos". Adolescente que sufriu acoso na Coruña.
Datos contradictorios que impiden coñecer a magnitude do problema
Amnistía Internacional denuncia que non é un problema dun centro ou doutro, senón que se trata dun fenómeno estendido que a miúdo pasa desapercibido. As políticas e a atención dos medios de comunicación arroxaron luz sobre o tema, pero fai falta moito máis para garantir que todos os nenos e nenas desenvolven plenamente o seu potencial e gozan dos seus dereitos.
Non hai datos claros sobre a incidencia do acoso escolar, e os resultados varían segundo as diferentes investigacións. Segundo o Estudo Conduta sobre Saúde dos Mozos en Idade Escolar (HBSC, polas súas siglas en inglés) da Organización Mundial da Saúde, malia que o índice de victimización en España é inferior que na maioría dos países europeos, o 7,5% dos nenos e o 4,3% das nenas foron vítimas de acoso escolar en España en 2014, último ano do que se dispón de datos.
Estes datos contradin as cifras oficiais, que falan de taxas moito máis baixas. En 2017-18 a inspección educativa de Estremadura documentó 188 casos, a de Madrid 83 e a de Aragón 63, é dicir, un 0.27, un 0.3 e un 0.1% do alumnado en idade escolar respectivamente.
O ciberacoso aumentou nos últimos anos. Máis dunha quinta parte (o 24,7%) das vítimas identificadas pola Fundación Anar en 2017 sufrira ciberacoso, o 86,9% delas fose do centro escolar, ademais de en el.
"Antes, cando ti chegabas á túa casa estabas xa protexido. Agora resulta que ti chegas á túa casa e pódenche seguir mandando mensaxes por Whatsapp en ton desagradable ou directamente amenazante". Profesor que traballou en casos de acoso nun Instituto de Madrid.
Medidas insuficientes ou que non se puxeron en práctica
Nos últimos anos, as autoridades públicas tomaron medidas para responder ao problema do acoso escolar. Con todo, non se están implementando todas e quedan importantes lagoas por cubrir para garantir que se respectan e protexen os dereitos da infancia nos centros educativos.
O Plan Estratéxico vigente para combater o acoso escolar non se ha implementado no seu integridad. O Observatorio Estatal da Convivencia Escolar, que soamente existe de nome, debería reunir información para realizar análise, diagnósticos e intervencións que poidan ser útiles para combater o acoso escolar. A maioría dos casos de acoso escolar identificados de forma preliminar polo servizo de atención telefónica do Ministerio de Educación (900 018 018) en 2017 non foron denunciados á inspección educativa. As formas non físicas de acoso, como os insultos, o hostigamiento e a exclusión social, incluído nas redes sociais, adoitan pasar desapercibidas e non se documentan nas canles oficiais.
Durante o seu primeiro ano de funcionamento, o servizo recibiu 25.366 chamadas, das que 7.508 foron identificadas como posibles casos de acoso escolar. Con todo, só se informou á inspección educativa de 278 delas (o 3,7% do total), e iso malia que o protocolo do servizo telefónico di claramente que se debe informar á inspección de todos os casos.
A finais de abril de 2019, o Ministerio de Educación informou de que no seu segundo ano de funcionamento (entre novembro de 2017 e outubro de 2018), o teléfono recibira 12.799 chamadas, das que 5.557 foron identificadas como posibles casos de acoso. O Goberno atribúe este notable descenso con respecto ao ano anterior á posta en marcha de servizos equivalentes por varias comunidades autónomas.
Recomendaciones de Amnistía Internacional
"Dixéronme que non dese publicidade ao número do Ministerio para evitar o alarmismo". Profesor de Mérida.
Amnistía Internacional propón que exista un sistema de denuncias que os e as adolescentes utilicen de verdade. O teléfono actual non é suficiente e son necesarios outros mecanismos que sexan utilizados habitualmente por estudantes e que sirvan para atajar esta problemática con rapidez e eficacia.
A organización tamén insiste en desenvolver programas de apoio entre iguais obligatorios en todos os centros educativos. Estes programas deben contar con redes de apoio entre o alumnado nos centros, contando con alumnos e alumnas debidamente seleccionados e formados que se impliquen en tarefas de detección e atención de conflitos no centro, aportando confianza e solidariedade.
As familias e o profesorado son parte imprescindible da solución. A formación permanente para o profesorado ás veces é insatisfactoria. Aínda que se ofrecen cursos sobre acoso escolar, estes cursos non son obligatorios e os docentes non sempre os atopan útiles para identificar posibles casos de acoso no aula.
A organización recomenda ao Ministerio de Educación que revise e implemente o Plan Estratéxico de Convivencia Escolar na súa integridad, o que inclúe convocar ao Observatorio Estatal da Convivencia Escolar; que informe á inspección educativa das comunidades autónomas de todos os posibles casos identificados polo servizo de atención telefónica, e que se asegure de que o alumnado do grado de Educación Primaria e do máster de Educación Secundaria de todas as universidades adquire unha base sólida sobre prevención do acoso escolar.
Amnistía Internacional tamén pide aos departamentos de Educación das comunidades autónomas, incluídos os servizos de inspección educativa, que aborden todos os casos sen dilación, reúnan datos cuantitativos e cualitativos para observar o acoso escolar e identificar os factores de risco, e fagan obligatoria a formación permanente de docentes nas áreas relativas á convivencia escolar, o xénero, a diversidad cultural e as tecnoloxías da información e a comunicación pertinentes ao ciberacoso.
Centros escolares e ensinantes deben asegurarse de que o alumnado e os pais e nais coñecen o protocolo sobre acoso escolar, a liña de axuda telefónica do Ministerio de Educación e calquera outro mecanismo para denunciar casos de acoso. Ademais, deberán informar ás autoridades de todos os posibles casos de acoso, garantir que todo o profesorado recibe a formación adecuada para identificar estes casos e abordalos, e fomentar unha cultura escolar de respecto, diversidad e igualdade.
Ciberacción en Internet e movilización na rúa para frear esta situación
Amnistía Internacional ten en marcha unha ciberacción en www.pupitreslibres.org para recoller firmas dirixidas ao novo goberno central e ás comunidades autónomas na que pide que convertan a loita contra o acoso escolar en parte central das súas políticas.
Grupos de activistas da organización de máis de 50 localidades tamén sairán á rúa en varias cidades españolas a partir do 5 de xuño con leste mesmo obxectivo.
